Κάθε παιδί έχει αδιαμφισβήτητα δικαιώματα, όπως έχει όμως και καθήκοντα και υποχρεώσεις τις οποίες πρέπει να γνωρίζει. Κάθε παιδί πρέπει να ξέρει ότι υπάρχουν όρια σε κάθε τι που κάνει, και ότι κάθε συμπεριφορά έχει και τις ανάλογες συνέπειες, θετικές αλλά και αρνητικές.
Κάθε παιδί, από πολύ μικρή ηλικία, πρέπει να μάθει ότι από την στιγμή που ανήκει σε μια ομάδα, είτε αυτή είναι η οικογένειά του, είτε είναι το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, πρέπει να τηρεί κάποιους κανόνες σωστής συμπεριφοράς και να σέβεται τις ανάγκες των άλλων. Φυσικά, για κανένα παιδί δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο να πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες που του επιβάλλουν οι μεγάλοι και με την πρώτη ευκαιρία θα προσπαθήσει να ‘ξεγλιστρήσει’ και να κάνει το δικό του. Πολλές φορές λοιπόν, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, τα παιδιά μας περνούν από ‘τεστ’ προσπαθώντας να ανακαλύψουν τα όρια και τις αντοχές μας, δοκιμάζοντας παράλληλα τις δικές τους δυνάμεις και δυνατότητες.
Το παράδοξο στοιχείο είναι ότι, ενώ τα παιδιά συνήθως παραπονιούνται όταν οι γονείς θέτουν όρια, τα ίδια, κατά βάθος, έχουν τεράστια ανάγκη από οριοθέτηση και μια γενικότερη δομή στη ζωή τους. Τα όρια που βάζουν οι γονείς προσφέρουν στα παιδιά ένα αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας. Αποτελούν την βάση για το χτίσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης και αμοιβαίου σεβασμού ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, όπου στόχος δεν είναι η κυριαρχία και η υποταγή, αλλά η συνεργασία. Όσο και να μην τα ευχαριστεί επιφανειακά, τα παιδιά θέλουν να νιώθουν ότι υπάρχουν δίπλα τους ισχυρότεροι άνθρωποι στους οποίους μπορούν να στραφούν όταν τα ίδια αισθάνονται ανασφαλή και απειλημένα.
Όρια και συνέπειες : Βασικοί κανόνες
Η ύπαρξη ορίων είναι εξαιρετικά σημαντική όχι μόνο για την αντιμετώπιση ‘κακών’ συμπεριφορών αλλά και για την θέσπιση μιας συγκεκριμένης ρουτίνας ή ενός προγράμματος που θα διευκολύνει την καθημερινότητα όλων των μελών της οικογένειας. Ας δούμε λοιπόν πιο αναλυτικά κάποιους βασικούς κανόνες θέσπισης ορίων και επιβολής συνεπειών:
Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να ξεκαθαρίσετε στα παιδιά σας τι είναι αποδεκτό και επιτρεπτό από εσάς και τι όχι. Τα παιδιά δηλαδή πρέπει να γνωρίζουν τα όρια σας.
Προσπαθήστε να είστε όσο πιο σαφείς γίνεται όταν εξηγείτε στο παιδί σας τι περιμένετε από αυτό. Πείτε του τι θα θέλατε να κάνει και όχι τι ‘δεν’ πρέπει να κάνει.
Εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζουν τα παιδιά τις συνέπειες που θα υποστούν εάν δεν τηρήσουν τους κανόνες και παραβιάσουν τα όρια που τους έχετε θέσει. Βέβαια, οι συνέπειες αυτές θα πρέπει να είναι συνέπειες που είστε διατεθειμένοι να επιβάλετε. Μην «απειλείτε» τα παιδιά σας με συνέπειες που είναι υπερβολικά αυστηρές ή που, εξ’ αρχής, γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε ή δεν θέλετε να εφαρμόσετε.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να είστε συνεπείς και σταθεροί όσον αφορά την εφαρμογή των συνεπειών που έχετε προαναγγείλει. Ένα από τα βασικά λάθη που κάνουν πολλοί γονείς είναι να «λυγίζουν» όταν έρχεται η ώρα της επιβολής των συνεπειών. Πολλές φορές αυτό συμβαίνει γιατί οι ίδιοι οι γονείς αισθάνονται τύψεις και ενοχές για κάποιες δικές τους πράξεις (π.χ. επειδή δουλεύουν υπερβολικά και δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο στα παιδιά τους), και φοβούνται ότι με την επιβολή κάποιων συνεπειών θα προκαλέσουν τον θυμό ή ακόμα και την απόρριψη των παιδιών τους. Τα παιδιά δεν πρέπει όμως να μάθουν ότι με παρακάλια, νάζια, κλάμα, ή θυμό, μπορούν να ανατρέψουν τις αποφάσεις σας και να καταφέρουν να περάσει το δικό τους. Εάν επιλέξετε να μην επιβάλλετε τις συνέπειες που έχετε προκαθορίσει, ρισκάρετε να χάσετε την αξιοπιστία σας και τον σεβασμό των παιδιών σας. Θυμηθείτε ότι η ευθύνη που έχετε ως γονείς είναι να διδάξετε στα παιδιά σας πώς να συμπεριφέρονται σωστά, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξουν στιγμές που δεν θα είστε ιδιαίτερα αρεστοί και αγαπητοί σε αυτά. (Άλλωστε και εκείνα δεν είναι πάντα αρεστά σε εμάς αλλά συνεχίζουμε να τα αγαπάμε!)
Παράλληλα, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν τους λόγους για τους οποίους πρόκειται να επιβάλλετε τις συγκεκριμένες συνέπειες. Για να μπορέσουν να αλλάξουν την συμπεριφορά τους, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν γιατί είναι λάθος αυτό που κάνουν (ακόμα και αν τελικά επιλέξουν να το κάνουν!). Όταν υπάρχει μια λογική εξήγηση πίσω από τις συνέπειες που πρόκειται να επιβάλλετε, τότε θα είναι πιο εύκολο και για τα παιδιά να μάθουν από αυτές και να μην επαναλάβουν τα λάθη τους.
Όταν έρθει η ώρα της επιβολής των συνεπειών αποφύγετε τα κηρύγματα και τα πολλά λόγια και αφήστε τις πράξεις σας να μιλήσουν από μόνες τους. Οι συνέπειες που θα επιβάλλετε θα πρέπει να είναι ίδιες κάθε φορά για την κάθε μια συμπεριφορά που επιθυμείτε να ‘διορθώσετε’, σχετικές με την συμπεριφορά που επιδεικνύει το παιδί, να επιβάλλονται όσο πιο άμεσα γίνεται, και να έχουν μικρή διάρκεια.
Να θυμάστε πως τα παιδιά πρέπει να βιώσουν τις συνέπειες των πράξεων και των επιλογών τους χωρίς να τις εκλάβουν ως απειλή. Ποτέ μην χρησιμοποιείτε την στέρηση της αγάπης και της τρυφερότητας ως συνέπεια για κάτι που έχουν κάνει.
Έχετε υπομονή και συγχωρείτε τα παιδιά για τα λάθη που κάνουν.
Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι….
Δεν θα πρέπει να έχετε την απαίτηση τα παιδιά σας να γίνουν στρατιωτάκια. Τα όρια θα πρέπει να θέτονται σε λογικά πλαίσια και να είναι ρεαλιστικά. Αποφασίστε ποιοί κανόνες είναι πιο σημαντικοί και δώστε έμφαση σε αυτούς. Ψάξτε να βρείτε την μέση οδό: πότε πρέπει να διαπραγματευθείτε με το παιδί σας και πότε πρέπει να παραμείνετε σταθεροί στις αποφάσεις σας. Διαλέξτε λοιπόν τις ‘μάχες’ σας και μην μετατρέπετε κάθε δραστηριότητα σε ‘απαγορευμένο καρπό’. Ακόμα και τα όρια πρέπει να έχουν όρια!
Φυσικά, θα ήταν περιττό να πούμε πως οι κανόνες που ισχύουν για τα παιδιά ισχύουν και για εσάς τους ίδιους. Μην έχετε λοιπόν την απαίτηση τα παιδιά να τηρήσουν τους κανόνες και τα όρια που τους θέτετε εάν εσείς πρώτοι δεν μπορείτε να τους εφαρμόσετε.
Μην πέσετε στην παγίδα να παρακαλέσετε, να καλοπιάσετε, ή να δωροδοκήσετε το παιδί σας να κάνει κάτι που πρέπει να γίνει ή για να σταματήσει κάτι που δεν πρέπει να κάνει, γιατί με αυτόν ακριβώς τον τρόπο χάνετε την εξουσία που έχετε ως γονείς και στέλνετε λανθασμένα μηνύματα στο παιδί σας.
Όταν το παιδί σας συμπεριφέρεται άσχημα δημοσίως, και εφόσον δεν είναι ιδιαίτερα διαταρακτικό, αποφύγετε να το φέρετε σε δύσκολη θέση μπροστά σε άλλους. Εκφράστε την αποδοκιμασία σας με ήπιο τρόπο και υπενθυμίστε του ότι η συμπεριφορά του θα συζητηθεί αργότερα και θα ακολουθηθεί από ανάλογες συνέπειες. Σε περιπτώσεις που η συμπεριφορά του είναι ιδιαίτερα διαταρακτική, απομακρύνετε το από τον χώρο στον οποίο βρίσκεστε.
Για να μπορέσουν να αλλάξουν τα παιδιά θα πρέπει πρώτα να αλλάξετε εσείς. Οποιεσδήποτε όμως αλλαγές κάνετε στην δική σας συμπεριφορά, θα πρέπει να δώσετε χρόνο για να δείτε τα αποτελέσματα. Μην απογοητευθείτε αν δεν δείτε αλλαγές αμέσως και στα παιδιά σας. Έχετε υπόψη σας πως η συμπεριφορά των παιδιών σας ίσως αρχικά χειροτερέψει καθώς εσείς αρχίζετε να γίνεστε πιο σταθεροί ως προς την θέσπιση και την επιβολή ορίων. Τα παιδιά θα κάνουν τα πάντα για να καταφέρουν να σας επαναφέρουν στο αρχικό στάδιο της ελαστικότητας που πιθανώς σας χαρακτήριζε στο παρελθόν. Γι’ αυτό και εσείς θα πρέπει να οπλίσετε τον εαυτό σας με μεγάλα αποθέματα υπομονής και επιμονής μέχρι να περάσει αυτή η κρίσιμη περίοδος «τεσταρίσματος».
Μην ξεχνάτε ότι η θέσπιση ορίων είναι μια διαδικασία ‘δοκιμής και λάθους’. Μην έχετε την απαίτηση από τον εαυτό σας να τα ξέρει όλα και να τα κάνει όλα ‘τέλεια’. Μην φοβάστε να πειραματιστείτε αρκετές φορές πριν καταλήξετε στις μεθόδους που θα ταιριάζουν σε εσάς και τα παιδιά σας. Έχετε επίσης υπόψη σας ότι τα όρια δεν παραμένουν πάντα ίδια. Μεταβάλλονται ανάλογα με τα στάδια εξέλιξης των παιδιών και της σχέσης που έχουν μαζί σας.
Η χρήση βίας ως μορφή πειθαρχίας
Κάποιοι γονείς χρησιμοποιούν τη σωματική βία για να μπορέσουν να οριοθετήσουν τα παιδιά τους, παρόλο που και οι ίδιοι δεν θα ήθελαν κατά βάθος να καταφύγουν σε μια τέτοια λύση. Όλοι οι ειδικοί όμως αποδοκιμάζουν την χρήση βίας ως μέσο πειθαρχίας δεδομένου ότι αυτός ο τρόπος διαπαιδαγώγησης έχει πολλές αρνητικές παρενέργειες:
- Όλοι οι συμμετέχοντες, γονείς και παιδιά, ταράζονται συναισθηματικά και αισθάνονται άσχημα.
- Εάν επαναλαμβάνεται συχνά, τα παιδιά αρχίζουν να φοβούνται τους γονείς τους και σιγά σιγά να απομακρύνονται συναισθηματικά από αυτούς.
- Άθελά τους, οι γονείς διδάσκουν στα παιδιά ότι τα προβλήματα λύνονται μέσω της βίας και της επιθετικότητας.
- Η χρήση βίας μειώνει το αίσθημα αυτοεκτίμησης ενός παιδιού και μπορεί να δημιουργήσει επιπρόσθετα προβλήματα συμπεριφοράς.
- Παραδόξως, όταν η σωματική βία χρησιμοποιείται συχνά χάνει πολύ γρήγορα την αποτελεσματικότητά της και αυτό που μένει είναι μια κατεστραμμένη σχέση.
Γενικότερα, κάθε φορά που προσπαθείτε να πειθαρχήσετε το παιδί σας, ο στόχος σας δεν θα πρέπει να είναι η τιμωρία αλλά η μάθηση. Δια μέσου της πειθαρχίας, το παιδί θα πρέπει να μάθει ότι είναι υπεύθυνο για τις πράξεις του και ότι όταν επιλέγει έναν συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένο και για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν, είτε αυτές είναι θετικές είτε είναι αρνητικές. Αντιθέτως, η τιμωρία δεν διδάσκει τίποτα σ’ ένα παιδί, παρά μόνο να φοβάται και να αντιπαθεί τα πρόσωπα εξουσίας, όπως επίσης να λέει ψέματα και να καταφεύγει σε ύπουλους τρόπους απόκρυψης της αλήθειας.
