Όλοι οι γονείς θα ήθελαν να μεγαλώσουν παιδιά που θα έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις ικανότητές τους; Με ποιους τρόπους όμως θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση;
Από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού μπαίνουν οι βάσεις για την μελλοντική του εξέλιξη και πορεία. Το κατά πόσο θα αισθάνεται δυνατό και ικανό να αντιμετωπίσει τις διάφορες καταστάσεις στην ζωή του, ή αν θα στέκεται φοβισμένο και αδύναμο μπροστά σε αυτές, εξαρτάται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό από την πίστη που θα έχει αποκτήσει στον ίδιο του τον εαυτό.
Έχοντας πάντα υπόψη μας πως τα παιδιά βλέπουν και κρίνουν τον εαυτό τους μέσα από τα δικά μας μάτια, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πόσο σημαντικός είναι ο δικός μας ρόλος και η δική μας συμβολή στο ‘χτίσιμο’ της εικόνας που θα υιοθετήσουν τελικά τα παιδιά για το άτομό τους. Είναι λοιπόν εξαιρετικά σημαντικό να ξέρουμε τι μπορούμε να κάνουμε και να πούμε, αλλά και ποια λάθη να αποφύγουμε προκειμένου να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μεγαλώσουν έχοντας αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.
Τι μπορείτε να κάνετε
Για να μπορέσουν τα παιδιά να πιστέψουν στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους θα πρέπει πρώτα να πιστέψετε εσείς σε εκείνα. Δείξτε τους εμπιστοσύνη και εκφράστε την πίστη σας στην ικανότητά τους να πραγματοποιήσουν τους όποιους μικρούς ή μεγαλύτερους στόχους έχουν θέσει. Να θυμάστε πάντα πως οι προσδοκίες που έχετε, είτε αυτές είναι θετικές είτε είναι αρνητικές, ασκούν τεράστια επιρροή στην εικόνα που σχηματίζουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και στις συμπεριφορές που θα επιδείξουν στην συνέχεια. Ακόμα και αν θεωρείτε πως κάτι είναι δύσκολο για εκείνα, αφήστε τα να δοκιμάσουν και μην τα αποθαρρύνετε. Πολλές φορές μπορεί να σας εκπλήξουν με όσα μπορούν να καταφέρουν!
Ένα δεύτερο βήμα στην προσπάθειά σας να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση των παιδιών σας και να τα ενθαρρύνετε, είναι να αναγνωρίσετε την προσπάθεια που καταβάλουν και την βελτίωση που μπορεί να έχουν κάθε φορά, και να μην ενδιαφέρεστε μόνο για το τελικό αποτέλεσμα. Μια τέτοια αντιμετώπιση βοηθάει τα παιδιά να διατηρήσουν το κουράγιο και την αισιοδοξία τους, ενισχύοντας την επιθυμία τους να ξαναπροσπαθήσουν, ακόμα και όταν κάτι δεν είναι και τόσο εύκολο και απλό για εκείνα.
Παράλληλα, όταν κάνετε φιλοφρονήσεις πρέπει να είστε συγκεκριμένοι ως προς το τι ακριβώς εννοείτε και ποια πράξη του παιδιού είναι αυτή που σας χαροποιεί. Μην μοιράζετε ‘μπράβο’ και ‘συγχαρητήρια’ γενικά και αόριστα γιατί τέτοια σχόλια δεν βοηθούν το παιδί να καταλάβει τι είναι αυτό που θα πρέπει να επαναλάβει και στο μέλλον, και ίσως δεν ακούγονται πάντα και τόσο ειλικρινή. Κάποιες φορές μπορείτε επίσης να αφήστε τα παιδιά να ‘κρυφακούσουν’ να λέτε κάτι θετικό για εκείνα. Θα είναι μια ευχάριστη, ‘τονωτική’ έκπληξη για αυτά!
Καλό θα ήταν επίσης όταν επαινείτε τα παιδιά να σχολιάζετε την πράξη αποφεύγοντας να χαρακτηρίσετε τα ίδια. Εκφράσεις του τύπου «τι ‘καλό’ παιδί που είσαι που….π.χ. έφαγες όλο το φαί σου, ή έκανες όλα τα μαθήματά σου» κλπ, μπορεί αρχικά να ακούγονται ενθαρρυντικές, όμως μπορεί να περάσουν στο παιδί το μήνυμα πως στην αντίθετη περίπτωση (όταν π.χ. δεν θα φάει όλο το φαί του, ή όταν δεν θα διαβάσει όλα τα μαθήματά του), δεν θα ισχύει και ο αρχικός χαρακτηρισμός (ότι παύει δηλαδή να είναι ‘καλό’ παιδί).
Κάτι που θα μπορούσατε να κάνετε στην περίπτωση που το παιδί σας φαίνεται αρκετά αποθαρρυμένο και απογοητευμένο από τις γενικότερες επιδόσεις του, είναι να δημιουργήσετε εσείς εμπειρίες που θα το βοηθήσουν να ανακαλύψει ικανότητες και δυνάμεις που δεν γνωρίζει ότι διαθέτει. Παρατηρήστε προσεκτικά το παιδί σας και εντοπίστε κάποιο ‘κρυφό ταλέντο’ του. Σίγουρα έχει κάποιο! Στη συνέχεια βοηθήστε το να το καλλιεργήσει.
Ένας ακόμα τρόπος για να βοηθήσετε τα παιδιά να αισθανθούν ικανά και άξια, είναι με το να ζητάτε την συνεργασία και την βοήθειά τους, όποτε θεωρείτε ότι αυτό είναι εφικτό. Έτσι τα βοηθάτε να νιώσουν σημαντικά και χρήσιμα μέσα από την συνεισφορά και την συμμετοχή τους (π.χ. στις οικογενειακές εργασίες), με συνέπεια να τονώνεται η αυτοπεποίθησή τους, και να ενισχύεται θετικά η αυτοεικόνα τους.
Είναι γνωστό ότι από πολύ νωρίς στην ζωή τους τα παιδιά είναι ικανά για πολλά πράγματα, τα οποία από ένα σημείο και μετά μπορούν να φέρουν εις πέρας χωρίς την δική μας συμβολή. Αρκετά συχνά όμως η δική μας ανασφάλεια, ή η δική μας ανάγκη να αποδείξουμε την ανωτερότητά μας, μας ωθεί να παρεμβαίνουμε και να τους στερούμε την ικανοποίηση μιας καθαρά δικής τους επιτυχίας. Είναι λοιπόν εξαιρετικά σημαντικό να καλλιεργείτε την ανεξαρτησία και την αυτονομία στα παιδιά σας, αφήνοντάς τα να κάνουν μόνα τους ό,τι μπορούν, δίνοντάς τους τον χρόνο να ολοκληρώσουν τις προσπάθειές τους χωρίς εσείς να παρεμβαίνετε. Διαφορετικά διατρέχετε τον κίνδυνο, άθελά σας, να τα κάνετε να νιώσουν ανάξια, ανίκανα, ή κατώτερα, αποδυναμώνοντας έτσι την αυτοεκτίμησή τους.
Γενικότερα, θα πρέπει να γνωρίζετε πως η αυτοπεποίθηση ενός παιδιού ενισχύεται όταν εκείνο νιώθει πως το σεβόμαστε και το υπολογίζουμε. Αυτό μπορεί να το νιώσει κάθε φορά που εσείς του δίνετε το δικαίωμα της απόφασης και της επιλογής σε θέματα που το αφορούν (πχ. οικογενειακούς κανόνες, δραστηριότητες, εξόδους κλπ). Ομοίως, την ίδια αίσθηση μπορεί να αποκομίσει ένα παιδί όταν το ενθαρρύνετε να εκφράσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, και εσείς ακούτε προσεκτικά, απαντώντας στις όποιες απορίες και ανησυχίες του με σεβασμό και ειλικρίνεια.
Τι πρέπει να αποφύγετε
Για να μπορέσετε να μεγαλώσετε παιδιά γεμάτα αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους θα πρέπει να αποφύγετε την κριτική και τις συγκρίσεις. Όταν το παιδί σας συμπεριφέρεται με έναν τρόπο που δεν σας βρίσκει σύμφωνους, μην κριτικάρετε το ίδιο το παιδί και μην το χαρακτηρίζετε. Απλά σχολιάστε τις πράξεις του και βοηθήστε το να κάνει πιο σωστές επιλογές στο μέλλον. Παράλληλα, μην κάνετε συγκρίσεις με άλλα παιδιά, και κυρίως μεταξύ αδερφών, δεδομένου ότι μια τέτοια στάση από την πλευρά σας το μόνο που θα καταφέρει είναι να δημιουργήσει ζήλιες και ανταγωνισμούς, που σε καμία περίπτωση δεν θα έχουν το αποτέλεσμα που θα επιθυμούσατε.
Άλλη μια σημαντική παρατήρηση που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι πως για να ενισχύσετε την πίστη των παιδιών στον εαυτό τους, θα πρέπει να μάθετε να μην τα υπερπροστατεύετε, Στόχος σας θα πρέπει να είναι όχι η υπερβολική προστασία των παιδιών από δύσκολες καταστάσεις αλλά ο εφοδιασμός τους ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένα να τις αντιμετωπίσουν μόνα τους. Διαφορετικά τα παιδιά μαθαίνουν να στηρίζονται και να εξαρτώνται αποκλειστικά από εσάς, χάνοντας έτσι την δυνατότητα να καταφέρουν πράγματα μόνα τους και να αισθανθούν ικανά και περήφανα για τον εαυτό τους.
Ακόμα και όταν τα ίδια τα παιδιά όμως προσπαθούν να περάσουν μια εικόνα ‘αδυναμίας’ και ‘ανικανότητας’ προκειμένου να σας ‘θέσουν υπό τις υπηρεσίες’ τους, εσείς δεν πρέπει να ξεγελαστείτε από την ‘υπερευαισθησία’ αυτή. Να θυμάστε πως ποτέ δεν πρέπει να προσφέρετε ‘ειδική μεταχείριση’ όταν αυτό δεν είναι απαραίτητο, γιατί έτσι πάλι στερείτε από τα παιδιά σας την ευκαιρία να πατήσουν γερά στα πόδια τους και να ανακαλύψουν τις πραγματικές τους δυνατότητες.
Όταν πάλι βρίσκεστε μπροστά σε ένα παιδί που έχει βιώσει αρκετές ‘αποτυχίες’ και δείχνει πολύ αποθαρρυμένο θα πρέπει να αποφύγετε να του δείξετε οίκτο. Είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται. Αυτό που έχει ανάγκη είναι η δική σας πίστη σ’ εκείνο και στην ικανότητά του να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα στην επόμενη προσπάθειά του.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθούμε στην τάση που έχουμε πολύ συχνά, αφού επαινέσουμε ένα παιδί για μια επιτυχία ή κάποιο επίτευγμά του, να συνεχίζουμε την κουβέντα μας με ένα ‘αλλά’. (π.χ. «τι ωραία που έκανες το….. ‘αλλά’ αν …. θα είχε γίνει ακόμα καλύτερο….»). Με τέτοιου είδους προτάσεις όμως καταφέρνουμε να ‘γκρεμίσουμε’ ό,τι με κόπο προσπαθήσαμε να ‘χτίσουμε’. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να αποφεύγετε αυτό που κάποιοι λένε: να ‘δίνετε με το ένα χέρι και παίρνετε με το άλλο’.
Πρέπει επίσης να παραδεχθούμε πως πολλές φορές έχουμε υπερβολικές και συνεχείς απαιτήσεις από τα παιδιά μας ή μεγάλες φιλοδοξίες για αυτά, οι οποίες συχνά πηγάζουν από τις δικές μας ανασφάλειες και την δική μας ανάγκη να προβληθούμε και να ‘τονωθούμε’ μέσα από τις επιτυχίες και τις επιδόσεις εκείνων. Αυτό όμως είναι λάθος. Κάτω από τέτοιες συνθήκες βλέπουμε δυστυχώς πολλά παιδιά να παραιτούνται από κάθε προσπάθεια, αν δεν έχουν σίγουρη την πρωτιά και την επιτυχία, και να περνούν συχνά από την μια δραστηριότητα στη άλλη χωρίς όμως να τις ολοκληρώνουν. Για να αποφύγετε μια τέτοια κατάσταση θα πρέπει να πάψετε να αναζητάτε την τελειότητα από τα παιδιά αλλά και από τον ίδιο σας τον εαυτό. Να θυμάστε πως η τελειότητα δεν είναι για κανέναν εφικτή, ούτε και θα έπρεπε να είναι επιθυμητή!
Κάποια τελευταία tips
Έχετε υπόψη σας πως ένα ‘υπερβολικά’ καλό, υπάκουο, πρόθυμο, και συγκαταβατικό παιδί είναι πολύ πιθανό να είναι κατά βάθος ένα φοβισμένο και αποθαρρυμένο παιδί που ίσως πιστεύει πως μόνο με μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να βρει μια θέση στην οικογένεια και να είναι αποδεκτό. Αυτά τα παιδιά, που συχνά δεν τραβούν την προσοχή μας λόγω της ‘υποδειγματικής’ τους συμπεριφοράς, έχουν ίσως πολύ μεγαλύτερη ανάγκη από ενθάρρυνση και στήριξη απ’ όσο αρχικά μας αφήνουν να καταλάβουμε.
Όταν πάλι το παιδί σας βιώσει μια ‘αποτυχία’ και αποθαρρυνθεί, μην διστάσετε να παραδεχθείτε πως και εσείς έχετε κάνει λάθη, πως έχετε ατέλειες, και αποτυχίες στο ‘ενεργητικό’ σας, και πως πάρα πολλά πράγματα δεν τα γνωρίζετε ούτε εσείς. Όμως, να θυμάστε πάντα πως ό,τι ενθαρρυντικό κι αν πούμε στα παιδιά χάνει την αξία του αν η μη λεκτική συμπεριφορά μας (το ύφος και ο τόνος της φωνής μας, η έκφραση του προσώπου μας, η στάση του σώματός μας κλπ) επικοινωνεί ένα διαφορετικό μήνυμα, με μια πιθανώς αντίθετη σημασία. Γι’ αυτό το λόγο, προσέχετε πάντα τι λέτε αλλά και πώς το λέτε!
Παρ’ όλα αυτά, όσο σημαντική κι αν είναι η ενθάρρυνση και η ενίσχυση μιας θετικής αυτοεικόνας για ένα παιδί, δεν θα πρέπει να φτάσουμε στο άλλο άκρο, επαινώντας και επιβραβεύοντας το κάθε τι που κάνει. Το παιδί δεν πρέπει να μεγαλώσει θεωρώντας πως η κάθε του πράξη πρέπει να συνοδεύεται από ένα ‘μπράβο’, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση είναι πολύ πιθανό να απογοητευτεί διπλά όταν κάποτε δεν το ακούσει. Όχι λοιπόν στις υπερβολές και στις συνεχείς επιβραβεύσεις για το παραμικρό,. Διατηρήστε και σε αυτή τη περίπτωση το μέτρο, και μην φτάνετε στο άλλο άκρο στην προσπάθειά σας να είστε ‘σωστοί’ και υποστηρικτικοί γονείς.
Τέλος, μην εκνευρίζεστε και να μην χάνετε την υπομονή σας όταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας των παιδιών σας δεν είναι το αναμενόμενο. Δεχτείτε τα παιδιά όπως είναι, ανεξάρτητα από την συμπεριφορά ή τις επιδόσεις τους. Μειώστε την σημασία που έχουν για εσάς τα λάθη και οι ελλείψεις τους. Ξεχάστε τις αποτυχίες του παρελθόντος και κρατήστε μόνο τις επιτυχίες τους. Βοηθήστε τα παιδιά να μην νιώθουν ντροπή για τις όποιες ‘αποτυχίες’ τους και δώστε τους να καταλάβουν πως και αυτές είναι ‘ευπρόσδεκτες’ αφού μας βοηθούν να μάθουμε και να γίνουμε καλύτεροι. Τονίστε όσο πιο ξεκάθαρα μπορείτε πως η επιτυχία ή η αποτυχία σε κάποιο εγχείρημα σε καμία περίπτωση δεν προσδιορίζει την γενικότερη ‘αξία’ που έχουμε ως άτομα, ούτε το πόσο πολύ μπορούμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε!
